Τί σημαίνει ψηφιακό Κράτος;

Κοινό τόπο των διεθνών μελετών, που διερευνούν το ψηφιακό μέλλον των προηγμένων οικονομιών του πλανήτη, αποτελεί η διαπίστωση ότι ο βαθμός στον οποίο ο σύγχρονος οικονομικός, πολιτικός και επιχειρηματικός σχεδιασμός θα αντιληφθεί και θα υιοθετήσει εγκαίρως τα νέα ψηφιακά δεδομένα, θα προσδιορίσει την ταχύτητα, το εύρος, τη συνοχή και τη βιωσιμότητα της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης στις επόμενες δεκαετίες.

Τα συστατικά της νέας οικονομίας συνθέτουν ένα νέο πεδίο, στο οποίο η διαρκής αλλαγής αποτελεί πλέον τον κανόνα και όχι την εξαίρεση, ένα πεδίο όπου οι ιεραρχικά δομημένες – και συχνά γραφειοκρατικές – διοικητικές και οργανωσιακές δομές στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα αντικαθίστανται από δικτυωμένα και διαρκώς εξελισσόμενα οργανωσιακά συστήματα.

Εν προκειμένω στη χώρα μας, και ειδικότερα στον δημόσιο τομέα, η έννοια της ψηφιακής (δια)κυβέρνησης, η οποία κυριαρχεί στο μυαλό των αρμοδίων της εθνικής ψηφιακής προπαρασκευής εκφράζει τον τελικό στόχο. Πώς όμως το ανθρώπινο δυναμικό, οι υπηρεσίες και οι συνδεδεμένες με το δημόσιο επιχειρήσεις θα καταφέρουν να μεταβούν από ένα χρονίως γραφειοκρατικό και εντόνως αναποτελεσματικό καθεστώς, σε ένα νέο περιβάλλον υψηλής παραγωγικότητας και αποτελεσματικότητας, τα συστατικά του οποίου θα προσδιορίζονται με νέους, σύγχρονους, και διαρκώς εξελισσόμενους ψηφιακούς όρους;

Η απόκτηση νέων δεξιοτήτων, αλλά και γενικότερης μόρφωσης σε σχέση με τα νέα επιτεύγματα της πληροφοριακής επιστήμης (digital literacy) προϋποθέτουν τον σχεδιασμό και εφαρμογή νέων εργαλείων και μεθόδων κατάρτισης, καθώς και τη διαρκή ενασχόληση των εργαζομένων με το αντικείμενο, τόσο στον χώρο εργασίας, όσο εκτός αυτού. Οι νέες τεχνολογίες δεν αποτελούν απλώς νέα εργαλεία δουλειάς. Συνθέτουν ένα νέο περιβάλλον διαβίωσης, στο οποίο η πλειονότητα των παλαιών πρακτικών και συνηθειών αναθεωρούνται και επαναπροσδιορίζονται. Ήδη, στην εργασιακή αγορά, η γνώση χειρισμού των βασικών προγραμμάτων εφαρμογών υπολογιστή αποτελεί απόλυτη προϋπόθεση για την αναζήτηση εργασίας. Οι ψηφιακά αναλφάβητοι εργαζόμενοι, οι οποίοι επιλέγουν να παραμείνουν στην άγνοια, καλό θα είναι να αρχίζουν να συνηθίζουν στην ιδέα της εκτός γραφείου εργασίας.

Στην περίπτωση του ελληνικού κράτους, σαφή στόχο αποτελεί η ραγδαία αύξηση της ψηφιακής ετοιμότητας και ικανότητας του ανθρώπινου δυναμικού, το οποίο να είναι σε θέση να χειριστεί τις νέες ψηφιακές υπηρεσίες και εφαρμογές. Στο πλαίσιο αυτό, η αποτελεσματική διαχείριση της αλλαγής αποτελεί προϋπόθεση για την επιτυχία κάθε προγράμματος ψηφιοποίησης διαδικασιών και εφαρμογών.

Πώς όμως οι δημόσιοι υπάλληλοι θα μάθουν να σκέφτονται με ψηφιακούς όρους; Η κακή εργασιακή ψυχολογία που απαντάται στα δημόσια γκισέ, και την οποία εισπράττει ο Έλληνας πολίτης σε καθημερινή βάση, αποτελεί ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο ψηφιακός εκσυγχρονισμός της χώρας. Ο μέσος δημόσιος υπάλληλος εκδηλώνει αρνητισμό προς σημαντικές αλλαγές, όπως η ανάληψη νέων καθηκόντων και ευθυνών, η μεταβολή των εργασιακών συνηθειών και ρουτινών, η ανατροπή απηρχαιωμένων κεκτημένων που αποτελούν τροχοπέδη για τον εκσυγχρονισμό κ.λπ.

Επιπλέον, η είσοδος της ψηφιακής τεχνολογίας και της κουλτούρας της νέας οικονομίας σε ένα τόσο απηρχαιωμένο περιβάλλον συχνά ερμηνεύεται από τους εργαζομένους ως ένα ακόμη βάρος το οποίο προστίθεται στην ήδη αυξημένη δυσαρέσκεια για τα ισχύοντα. Μέσα από αυτό το πρίσμα, ο εκσυγχρονισμός των εργασιακών σχέσεων, η καθιέρωση ευέλικτων μηχανισμών διοίκησης και οργάνωσης, η επανεκπαίδευση των υπαλλήλων στις νέες ψηφιακές μορφές παροχής υπηρεσιών μετατρέπονται σε εχθρούς της καθεκυστηίας τάξης και συγκαταλέγονται στην κατηγορία εκείνων των αλλαγών που ο παραδοσιακός Έλληνας εργαζόμενος στον δημόσιο τομέα έχει ‘εκπαιδευτεί’ να αποφεύγει. Όσο δε χρονικό διάστημα διατηρείται η λειτουργία των παραδοσιακών τεχνικών παράλληλα με τις ψηφιακές, τόσο ενισχύεται η αντίδραση προς κάθε αλλαγή, δρώντας ως σημαντικό αντικίνητρο μετάβασης από μία μορφή εργασίας – που είναι σε όλους οικεία – σε μία νέα που απαιτεί επιπλέον προσπάθεια.

Η υλοποίηση της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης στον δημόσιο τομέα στηρίζεται στην ανάπτυξη στρατηγικού σχεδιασμού, ο οποίος θα πρέπει να προωθεί συγκεκριμένους στόχους. Σύμφωνα με τα κείμενα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, οι στόχοι αυτοί είναι οι εξής:

– Πρώτον, η επίτευξη διαφάνειας. Το περιεχόμενο των δημόσιων υπηρεσιών θα πρέπει να καταστεί πιο κατανοητό στους πολίτες, οι οποίοι θα είναι και οι κριτές της αποτελεσματικότητας του κρατικού μηχανισμού. Η καθετοποίηση των υπηρεσιών και των μεθόδων μάνατζμεντ και η ανάπτυξη σύγχρονου, καλά μελετημένου on-line περιεχομένου, αποτελούν δύο κρίσιμους τομείς, οι οποίοι θα κρίνουν και την αποτελεσματικότητα του Κράτους, τόσο σε επίπεδο εσωτερικής διοίκησης και οργάνωσης, όσο και σε επίπεδο τελικού χρήστη.

– Δεύτερον, ο σχεδιασμός των νέων ψηφιακών δημόσιων μηχανισμών θα πρέπει να στηρίζεται στη φιλοσοφία της παροχής υπηρεσιών προς όλους. Ο δημόσιος τομέας, επικεντρωμένος στον πολίτη-χρήστη υπηρεσιών, δεν θα εξαιρεί κανέναν και θα επιδεικνύει σεβασμό προς όλους τους πολίτες, μέσω της παροχής προσωποποιημένων υπηρεσιών. Ο στόχος αυτός περιλαμβάνει και τη διασφάλιση της συμβατότητας του μηχανισμού παροχής δημόσιων υπηρεσιών με όλες τις ψηφιακές πλατφόρμες (Διαδίκτυο, ψηφιακή τηλεόραση, κινητή τηλεφωνία, σημεία πρόσβασης δημόσιας χρήσης κ.λπ.).

– Τρίτον, ο μετασχηματισμός του δημόσιου τομέα σε έναν παραγωγικό μηχανισμό, ο οποίος θα παρέχει υπηρεσίες μέγιστης αξίας σε σχέση με τα χρήματα που καταβάλλουν οι φορολογούμενοι.

Αν και οι ανωτέρω στόχοι φαντάζουν εξαιρετικά φιλόδοξοι, ιδιαίτερα στην περίπτωση της χώρας μας, αρκεί να αναλογιστεί κανείς άλλες χώρες-μέλη της ΕΕ, όπως η Αυστρία, η Δανία, η Σουηδία και η (υπό ένταξη) Ρουμανία, οι οποίες έχουν επιδείξει αξιοσημείωτη αποτελεσματικότητα στην υιοθέτηση των ψηφιακών πρακτικών ως δυναμικών μέσων παροχής δημόσιων υπηρεσιών υψηλού επιπέδου.

Δημοσιεύθηκε στη Ναυτεμπορική, 17.10.2005