by Τον Μάρτιο 2005 καταγράφηκαν περίπου 300 εκατομμύρια ενεργά ψηφιακά μέσα σε παγκόσμια κλίμακα, με τον συνολικό αριθμό διαδικτυακών τόπων να ανέρχεται περί τα 450 εκατ. (43 εκατ. το 1999-2000). Η ανάπτυξη του ψηφιακού κόσμου είναι ραγδαία και η ακριβής παρακολούθησή της αποτελεί έργο δύσκολο, ακόμη και για τις εξειδικευμένες διεθνείς εταιρείες μελετών και μετρήσεων. Αρκεί κανείς να αναλογιστεί ότι στα μέσα της δεκαετίας του 1990, ο αριθμός των χρηστών παγκοσμίως ανερχόταν περίπου σε 30 εκατ. άτομα. Σήμερα, οι χρήστες έχουν ξεπεράσει το 1 δισεκατομμύριο.
Αυτό που άρχισε στη δεκαετία του ’60 ως δοκιμαστικό εγχείρημα της Αμερικανικής Κυβέρνησης σε συνεργασία με την ακαδημαϊκή και στρατιωτική ελίτ της εποχής, τείνει να εξελιχθεί στις αρχές του 21ου αιώνα σε ένα από τα ισχυρότερα μαζικά μέσα πληροφόρησης και διακίνησης ιδεών.
Η χρήση του Διαδικτύου είναι μία δυναμική ενέργεια αυτή καθεαυτή, αφού είναι άθροισμα σειράς πνευματικών εργασιών και επικοινωνιακών πράξεων, που δεν έχει προηγούμενο στην ιστορία της επικοινωνίας. Καταργεί τα σύνορα και συνδυάζει την αναζήτηση ιδεών και απόψεων επί παντός επιστητού, με την ίδια την πράξη της διαπροσωπικής επικοινωνίας. Επικοινωνία, η οποία αν και στην πλειονότητα των περιπτώσεων στερείται της παρουσίας ειδώλου, η αμεσότητα και η ταχύτητα που τη χαρακτηρίζει την ανάγουν σε μία από τις πιο επιτυχημένες μορφές ανθρώπινης επαφής.
Ο τρόπος με τον οποίο το κοινό ‘βιώνει’ τον κόσμο γύρω του, στον οποίο έως σήμερα κυρίαρχο ρόλο διαδραμάτιζαν τα παραδοσιακά ΜΜΕ μεταβάλλεται. Στην περίπτωση του Διαδικτύου, ένα σημαντικό ποσοστό ελέγχου του περιεχομένου και του τρόπου μετάδοσης πληροφοριών και γνώσεων (που παραδοσιακά αποτελεί αντικείμενο συνδιαλλαγής των ισχυρών, οι οποίοι, μέσω συγχωνεύσεων και εξαγορών αναδιανέμουν την παγκόσμια ‘πίτα’ ανάλογα με τις στρατηγικές τους) περνά τώρα στα χέρια των ίδιων των πολιτών.
Οι ατομικές και κοινωνικές επιπτώσεις του κάθε Μέσου προκύπτουν, σύμφωνα με την παραδοσιακή θεώρηση του Marshall McLuhan, από το αποτέλεσμα της νέας ισορροπίας που εισάγεται στη ζωή του ανθρώπου, αλλά και στις σχέσεις του με τους συνανθρώπους του, από την εμφάνιση κάθε νέας τεχνολογίας. Το Διαδίκτυο διεκδικεί αυξανόμενο ρόλο σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής, κοινωνικής και επαγγελματικής, ενώ η συμβολή του στις πνευματικές ανησυχίες των χρηστών του είναι ανεκτίμητη. Η ευκολία πρόσβασης στην τεράστια παγκόσμια πλατφόρμα γνώσης και πληροφοριών, που αποτελεί δημιούργημα της απανταχού ανθρώπινης δημιουργικότητας, είναι από τα κυριότερα χαρακτηριστικά του Κυβερνοχώρου.
Η δυνητικά απειροστής ευρύτητας on-line ‘βιβλιοθήκη’ του Παγκόσμιου Ιστού παρέχει στους χρήστες του τόσο τη δυνατότητα έκφρασης της ατομικής δημιουργικότητας και ευφυίας, όσο και την εξασφάλιση ενημέρωσης μακριά από τα κατεστημένα κανάλια επικοινωνίας, των οποίων κύριο έργο είναι το φιλτράρισμα των πληροφοριών και η επιλεκτική επαναμετάδοσή τους στο κοινό.
Η υψηλή ταχύτητα επικοινωνίας που εξασφαλίζεται μέσω του Διαδικτύου, προκαλεί την αναθεώρηση πολλών εννοιών που στη σύγχρονη εποχή θωρούνται δεδομένες, όπως η διαπροσωπική επικοινωνία και η σχέση του κοινού με τα ΜΜΕ. Το Internet φέρνει κοντά ανθρώπους με κοινά ενδιαφέροντα, στόχους, απόψεις και ανησυχίες, καθιστώντας εύκολη τη μεταξύ τους επικοινωνία. Τίθενται έτσι οι βάσεις για τη δημιουργία της νέας παγκόσμιας ηλεκτρονικής κοινωνίας των πολιτών. Οι προβληματισμένοι και ενεργοί πολίτες της ‘δημόσιας σφαίρας’ του Jurgen Habermas, που αντάλλασσαν απόψεις για το κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι στα ευρωπαϊκά καφέ στα μέσα του 16ου αιώνα, αναβιώνουν καθημερινά στις αρχές του 21ου στα σημερινά Ιnternet-cafe. Παρά την ομοιότητα των δύο ‘σφαιρών’, οι νέες τεχνολογίες καθιστούν την ηλεκτρονική κοινωνία των πολιτών ισχυρότερη από οποιαδήποτε άλλη στο παρελθόν, με αυξανόμενη διείσδυση στις επίσημες και μη πηγές πληροφόρησης και πιο ενεργό ρόλο στη διατύπωση κριτικής προς τους ισχυρούς του πλανήτη.
Ο παγκόσμιος Ιστός απελευθερώνει την έκφραση απόψεων και δεν υπακούει σε απόπειρες αποκλεισμού ‘ανεπιθύμητων’ ιδεών. Η ευφυής διαπίστωση των Μαρξ και Ένγκελς (1838) σχετικά με την αναπαραγωγή της κυρίαρχης ιδεολογίας της άρχουσας τάξης από τους ιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής πολιτισμού και ιδεολογίας (ιδιοκτήτες ΜΜΕ σήμερα) δεν βρίσκει πλέον εφαρμογή. Το Internet αναδεικνύεται σε Μέσο που είναι σε θέση να υπερνικήσει αυτήν τη θεωρία, για πρώτη φορά πάνω από ενάμιση αιώνα μετά.
Η πληθώρα δεδομένων και απόψεων στο Διαδίκτυο εκτείνονται σε όλες τις μορφές της σύγχρονης πολιτικής και κοινωνικής πραγματικότητας, από αναλύσεις κατεστημένων ‘ειδικών αναλυτών’, ευαισθητοποιημένες ομάδες πολιτών που ενώνουν τις φωνές τους προς έναν κοινό σκοπό, έως ακραίες πολιτικές ιδεολογίες, κυκλώματα τρομοκρατίας, ακόμα και πορνογραφία.
Οι πολίτες καλούνται να προσδιορίσουν με Αριστοτελική διάθεση τον ‘χρυσό’ μέσο όρο των πληροφοριών που θα τους χρησιμεύσουν στην κατανόηση των μηνυμάτων. Είναι σαφές ότι η συμμετοχή τους στον καθορισμό της σύνθεσης των πληροφοριών των οποίων επιθυμούν να γίνει δέκτες, διαρκώς ενισχύεται. Το κοινό, από απλός αναγνώστης ή θεατής προεπιλεγμένου περιεχομένου μετατρέπεται σε ενεργό ‘πυλωρό’ πληροφοριών (gatekeeper), ο οποίος έχει τη δυνατότητα να διαφυλάξει ή να ανοίξει διάπλατα τις πύλες του πνεύματός του σε οτιδήποτε δεν αρμόζει, ή αντίθετα, εκφράζει τις προτιμήσεις και το επίπεδο πνευματικότητάς του.
Δημοσιεύθηκε στη Ναυτεμπορική, 27.06.2005
