Ο δρόμος προς το πολιτικό κέντρο

Η έκρηξη που παρατηρείται στους τομείς δημιουργίας, διαχείρισης και κυκλοφορίας των ψηφιακών δεδομένων και πληροφοριών καθιστά την πολιτική δράση περισσότερο απτή και προσβάσιμη στο ευρύ κοινό, με τους πολίτες να διεκδικούν μερίδιο συμμετοχής στη διαμόρφωσή της. Αυτό σημαίνει ότι το αντικείμενο της πολιτικής λαμβάνει ολοένα και περισσότερο πρακτικές διαστάσεις, θέτοντας ολοένα και συχνότερα τους πολιτικούς ενόψει των ευθυνών τους. Όσο αυξάνονται οι χρήστες των νέων τεχνολογιών και οι κυβερνήσεις συντάσσονται με τις διευρυνόμενες ανάγκες πληροφόρησης κοινού και Μέσων Ενημέρωσης, τόσο πολλαπλασιάζονται οι δυνατότητες ελέγχου της υπευθυνότητας των Κυβερνήσεων, αλλά και της απόδοσης ευθυνών (accountability) από πλευράς κυβερνώντων.

Στην περίπτωση της χώρας μας, η ευκαιρία της νέας εποχής εντοπίζεται στη δυνατότητα της κυβέρνησης να σχεδιάσει και να εφαρμόσει ισχυρές διαδικασίες ‘ανθρωποκεντρικού’ χαρακτήρα. Στόχος είναι η επιστροφή της κοινωνίας στην πολιτική (και αντιστρόφως), όχι μέσω του ιδεολογικού προσεταιρισμού και της προώθησης της πολιτικής ιδεολογίας αυτής καθεαυτής, αλλά μέσω της αύξησης της εμπιστοσύνης των πολιτών προς τον εκάστοτε φορέα εξουσίας, ως αποτέλεσμα της παραγωγής έργου εμφανούς στην κοινωνική καθημερινότητα, καθώς και μετρήσιμου ως προς την αποτελεσματικότητά του.

Η νέα πολιτική ιδεολογία είναι η ‘ιδεολογία της αποτελεσματικότητας’, η ικανότητα δηλαδή των κυβερνώντων να αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά τα προβλήματα, να εσωτερικεύουν τις ανησυχίες των πολιτών για το μέλλον και να προλαβαίνουν την εμφάνιση νέων εστιών προβλημάτων, μέσω έγκαιρου σχεδιασμού και υλοποίησης κατάλληλων μέτρων πρόληψης.

Η έναρξη της περιόδου της ύστερης Μεταπολίτευσης σημαίνει και απαρχή μίας νέας εποχής κατά την οποία πολλές – μέχρι πρότινος ευρέως αποδεκτές – αξίες και απόψεις περί την πολιτική και την καθημερινότητα υπόκεινται σε δραστική αναθεώρηση. Στο μέλλον, οι υπεύθυνοι επί των μεθόδων σχεδιασμού, διαμόρφωσης και άσκησης της πολιτικής θα πρέπει να λάβουν σοβαρά υπόψη σειρά παραγόντων, οι οποίοι πηγάζουν από τις πραγματικές ανάγκες της νέας εποχής. Η διαδικασία αυτή θα πρέπει να είναι απαλλαγμένη από ιδεολογικούς μανδύες παραδοσιακού τύπου (π.χ. Αριστερά, Δεξιά, κ.λπ.), ακόμη και στην νεωτερική τους μορφή (νέα αριστερά, νέα δεξιά, κεντροαριστερά, κεντροδεξιά, κ.λπ.).

Η πολιτική οδός που οδηγεί στο πολιτικό και κοινωνικό κέντρο αποτελεί ιδανική ευκαιρία προόδου για την Ελλάδα, η οποία εξαρτάται από την αποτελεσματικότητα του εθνικού μάνατζμεντ. Συγκριτικό πλεονέκτημα της σημερινής κυβέρνησης αποτελεί η εκλογική κυριαρχία της στον λεγόμενο ‘μεσαίο χώρο’, ο οποίος όμως χαρακτηρίζεται από συγκυριακή δυναμική, τροφοδοτημένη από ισχυρές δόσεις απόρριψης του προηγούμενου συστήματος διακυβέρνησης.

Είναι σαφές ότι το καθήκον κάθε κυβέρνησης είναι να οδηγήσει τη χώρα και την κοινωνία προς την οικονομική ευημερία και πρόοδο. Πρωτίστως όμως οι κυβερνώντες οφείλουν να σχεδιάσουν και να θέσουν σε εφαρμογή τη διαδικασία ωρίμανσης και ισχυροποίησης του κοινωνικού κεφαλαίου. Ωρίμανση που αποτελεί προϋπόθεση για τη μετατροπή της πολιτικής, από αποκλειστικό έργο των πολιτικών, σε έργο και πρωτοβουλίες των πολιτών (ανθρωποκεντρική πολιτική), καθώς και για τη συνολική πραγματική σύγκλιση προς τις υπόλοιπες χώρες-μέλη της ΕΕ. Οι στόχοι αυτοί απαιτούν τη διατύπωση νέας φιλοσοφίας και μακρόπνοης στοχοθεσίας με γνώμονα την κοινωνική, οικονομική και επιχειρηματική αποτελεσματικότητα.

Ο δρόμος αυτός είναι μακρύς και δύσβατος, πλην όμως εμπεριέχει γνήσιες, ιστορικού χαρακτήρα καινοτομίες τόσο στο γενικό πεδίο της συνολικής εθνικής κουλτούρας, όσο και σε ειδικότερους τομείς, όπως η κοινωνική οπτική της καθημερινότητας, οι σχέσεις πολιτών-Κράτους, η επιχειρηματική δράση, η διαφάνεια στον δημόσιο βίο, η εξομάλυνση της πολιτικής αντιπαράθεσης, η ενεργός συμμετοχή των πολιτών στα κοινά κ.λπ. Από το άλλο μέρος, οι ευθύνες για την πορεία προς το μέλλον αφορούν και τους ίδιους τους πολίτες, οι οποίοι όμως την τελευταία 20ετία υπέστησαν πρωτοφανή χειραγώγηση από το σύνολο των παραγωγικών και δημοσιοποιητικών μηχανισμών του δημόσιου βίου.

Η ανάγκη για κοινωνικό εκσυγχρονισμό είναι εξίσου σημαντική με την πρόοδο που πρέπει να επιτευχθεί στον οικονομικό και επιχειρηματικό τομέα. Η διεθνής τάση είναι σαφής και δεν πρέπει να παροράται. Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, υπάρχει αυξανόμενη απαίτηση των πολιτών για διαφάνεια, υπευθυνότητα και συμμετοχή. Σύμφωνα με σχετική μελέτη του ΟΟΣΑ, οι λόγοι για τους οποίους οι κυβερνήσεις ανά τον κόσμο οδηγούνται στην ισχυροποίηση των δεσμών με τους πολίτες είναι οι εξής:

– Η βελτίωση της ποιότητας της πολιτικής μέσω της αξιοποίησης διαφόρων πηγών πληροφόρησης, απόψεων και παροχής πιθανών λύσεων στα προβλήματα, με στόχο την αντιμετώπιση των προκλήσεων της λήψης των απαιτούμενων μέτρων πολιτικής, στο πλαίσιο ενός αυξανόμενα σύνθετου και αλληλένδετου εγχώριου και διεθνούς περιβάλλοντος.

– Η ανταπόκριση στις αυξανόμενες προκλήσεις της Κοινωνίας της Πληροφορίας και Γνώσης μέσω της προπαρασκευής και εφαρμογής διαδικασιών αμφίδρομης επικοινωνίας μεταξύ των πολιτών και της Κυβέρνησης, καθώς και του Κράτους.

– Η ενσωμάτωση των απόψεων και των προτάσεων των διαφόρων κοινωνικών ομάδων στην παραγωγή πολιτικής, με στόχο την αντιμετώπιση των πραγματικών αναγκών των πολιτών και την ανάδειξη της φωνής τους.

– Η ανταπόκριση στη δημόσια απαίτηση για περισσότερη κυβερνητική διαφάνεια και υπευθυνότητα. Η ενίσχυση της υγιούς δραστηριότητας των Μέσων Επικοινωνίας, αλλά και της πρόσβασης των πολιτών στον δημόσιο διάλογο (π.χ. μέσω Διαδικτύου) έχουν ως αποτέλεσμα την κωδικοποίηση των κοινωνικών μηνυμάτων και την εντονότερη προβολή τους.

– Η αύξηση της εμπιστοσύνης των πολιτών προς την Κυβέρνηση, μέσω της επαναφοράς της πολιτικής στο προσκήνιο και της αύξησης της ενεργούς συμμετοχής.

Το κοινωνικό κεφάλαιο

Στο παρελθόν, συγκριτικές μελέτες σχετικά με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, τις απόψεις, τις αξίες, την κουλτούρα εν γένει των λαών έχουν αναδείξει ομοιότητες και διαφορές μεταξύ κοινωνιών όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο οι πολίτες μιας χώρας αντιμετωπίζουν τις αλλαγές, τα απρόσμενα γεγονότα, κ.λπ. Οι διαφορές που έχουν εντοπιστεί από διαπολιτισμικές έρευνες σε κοινωνικό επίπεδο επιβεβαιώνουν την κοινή αίσθηση ότι κάθε κοινωνία απαιτεί διαφορετική αντιμετώπιση. Απαιτείται πολιτικός σχεδιασμός και στρατηγική προσαρμοσμένες στην εκάστοτε πραγματικότητα, η οποία συντίθεται από ποικίλα χαρακτηριστικά, συχνά αποτελέσματα αποτυχιών του παρελθόντος.

Στην περίπτωση της χώρας μας, τα λάθη του παρελθόντος και τα βαθειά συστημικά προβλήματα (αδιαφάνεια, διαφθορά) έχουν διαβρώσει τον κοινωνικό ιστό, προκαλώντας αλλοίωση της καθημερινής συμπεριφοράς των πολιτών, οι οποίοι πλέον εμπιστεύονται ολοένα και λιγότερο το Κράτος και τους συμπολίτες τους. Είναι σαφές ότι οι ιδιαιτερότητες της Ελλάδος απαιτούν οραματική αντιμετώπιση και μακρόπνοο σχεδιασμό σε πολλά επίπεδα. Ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά την οικονομία, για να καταστεί αποτελεσματική η οικονομική πολιτική που έχει ανάγκη η χώρα, ιδιαίτερη έμφαση θα πρέπει να δοθεί στο κοινωνικό πεδίο.

Στο εξωτερικό, η έννοια του κοινωνικού κεφαλαίου έχει αποτελέσει πεδίο μελετών που συνδέονται με την ‘Κοινωνιολογία της Ανάπτυξης’, εξετάζοντας την κοινωνική διάσταση της ελεύθερης αγοράς. Το ζήτημα έχει απασχολήσει ειδικές ομάδες μελέτης και στρατηγικής σε χώρες οι οποίες έχουν παράδοση στην ανάλυση νέων πολιτικών και κοινωνικών τάσεων, όπως για παράδειγμα η Ιρλανδία και το Ηνωμένο Βασίλειο.

Το κοινωνικό κεφάλαιο συντίθεται από τα δίκτυα, τα πρότυπα, τις σχέσεις, τις αξίες και τις άτυπες κοινωνικές παραδοχές που διαμορφώνουν την ποσότητα και την ποιότητα των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων. Ακόμη, προσδιορίζεται από σειρά παραγόντων όπως η ιστορία και η κουλτούρα, οι κοινωνικές δομές, η οικογένεια, η παιδεία, το δομημένο περιβάλλον, η οικιστική κινητικότητα, οι οικονομικές ανισότητες, η ισχύς και τα χαρακτηριστικά της κοινωνίας των πολιτών, τα πρότυπα της ατομικής καταναλωτικής συμπεριφοράς, οι προσωπικές αξίες, κ.λπ.

Η πολιτική απόφαση εκσυγχρονισμού του Κοινωνικού Κεφαλαίου επιδρά στη χάραξη πολιτικής στα εξής επίπεδα:

– Ατομικό: λόγου χάρη υποστήριξη του θεσμού της οικογένειας και του γονεακού ρόλου εν γένει, ανάπτυξη της κοινωνικής συμβουλευτικής, νέες προσεγγίσεις στον χειρισμό των ατομικών παραβάσεων, ενίσχυση του εθελοντισμού, κ.λπ.

– Κοινωνικό: για παράδειγμα προώθηση οργανώσεων τοπικού χαρακτήρα, τοπικά δίκτυα πληροφορικής, νέες προσεγγίσεις στο σχεδιασμό του δομημένου περιβάλλοντος, κοινωνικές δράσεις για την αντιμετώπιση της φτώχειας.

– Εθνικό: π.χ. εκμάθηση δράσεων που ενισχύσουν την κοινωνική προσφορά, ανάπτυξη του εθελοντισμού με κίνητρα και κοινωνικές αμοιβές, τοπικά δημοψηφίσματα ή ομάδες συζήτησης με θέματα τοπικού ενδιαφέροντος, πολιτική δράση νέων, κ.λπ.

Σύμφωνα με μελετητές του χώρου, το βασικότερο μέσο μέτρησης του Κοινωνικού Κεφαλαίου της εκάστοτε κοινωνίας είναι η εμπιστοσύνη που επιδεικνύει ο κάθε πολίτης προς τους συμπολίτες του.

Η πορεία προς την ισχυροποίηση της εμπιστοσύνης των πολιτών προς τους πολιτικούς διέρχεται μέσα από μία ‘νέα στάση ζωής’ και για τα δύο μέρη. Στο σημείο αυτό εντοπίζεται και η ουσία του κοινωνικού και πολιτικού κέντρου. Η ενεργός ένταξη των πολιτών στον κεντρώο χώρο σημαίνει πολλά περισσότερα από τον προσδιορισμό που προτείνεται βάσει της (για τον πολύ κόσμο δυσνόητης) πολιτικής κλίμακας 1-10. ‘Κέντρο’ σημαίνει νέα θεώρηση των πραγμάτων κάτω από σύγχρονο πρίσμα. Το πρίσμα αυτό συνθέτουν παράγοντες όπως: κανόνες ηθικής (ατομική τιμιότητα και σεβασμός στο κοινωνικό σύνολο), πρωτοποριακός σχεδιασμός, αποτελεσματικότητα, πρόοδος (ατομική και συλλογική) και διαρκής ανανέωση.

Η κεντρώα θεώρηση δεν σηματοδοτεί το τέλος της ιδεολογίας. Αντίθετα, τοποθετεί την πολιτική ιδεολογία σε όρους αποτελεσματικής διακυβέρνησης, η οποία περιλαμβάνει την άσκηση πολιτικής με μοναδικό γνώμονα την προάσπιση του δημοσίου συμφέροντος.

Το σύγχρονο πολιτικό μάνατζμεντ πρέπει να δράσει απαλλαγμένο από τα βάρη του παρελθόντος, θέτοντας τον άνθρωπο στο επίκεντρο της πολιτικής. Στην πορεία αυτή, η εξασφάλιση της εμπιστοσύνης της κοινωνίας προς τις προθέσεις και την αποτελεσματικότητα του κυβερνητικού στρατηγικού σχεδιασμού αποτελεί την πρώτη επιτυχία.

Δημοσιεύθηκε στα ΕΠΙΚΕΝΤΡΑ, μηνιαίας έκδοσης του Κέντρου Πολιτικής Έρευνας και Επικοινωνίας (ΚΠΕΕ). Δεκέμβριος 2005.

Demetris Kamaras

Journalism Professor and journalist, primarily online. Political analyst and communications specialist. Previous studies in economics (BA), communications policy (MA) and journalism (PhD), mostly in London. Born in Hove, Brighton. Lives in Athens, Greece. Blogs when necessary. Founded and running dailyGreece.net Private Information Network and alyunaniya.com [The Greek]. Occasional articles of friends are published on PostNews.eu. Interested in political communication, next-gen web apps, digital R&D, internet ethics and social networks. He taught journalism and communication at University of Indianapolis Athens (1999-2013). Published numerous analyses and op-eds, online and in print and his first book was titled: Digital Communication (Zenon Publications, London, 2000 – co-authorship). Recent publications: Crisis Talk; Greece (2012) – iBook/Avaialble on iTunes. Elections and the Internet, Digerati Publications (Athens, 2014) (in Greek).

View all posts by Demetris Kamaras →

Leave a Reply

Your email address will not be published.